ราคาข้าวของไทยพุ่งสูงขึ้นอย่างรวดเร็วตั้งแต่ต้นปี 2551 เนื่องจากปัจจัยเอื้อจากตลาดต่างประเทศที่มีความต้องการข้าวไทยมากขึ้น อันเป็นผลจากประเทศเวียดนามและอินเดียลดการส่งออกข้าว ผลกระทบต่อเนื่องทำให้ชาวนาเร่งขยายปริมาณการผลิตข้าว โดยการปลูกข้าวนาปรังในรอบสองและรอบสามในบางพื้นที่ ซึ่งเป็นความเสี่ยงอย่างมากที่จะต้องเผชิญปัญหาน้ำไม่เพียงพอ และการแพร่ระบาดของโรคและแมลงศัตรูพืช รวมทั้งการต้องยอมรับการตกเขียว หรือ การกู้ยืมเงินนายทุนเพื่อซื้อพันธุ์หรือการซื้อเชื่อพันธุ์ข้าวรวมทั้งปุ๋ย และยากำจัดศัตรูพืชกับร้านจำหน่ายพันธุ์ข้าว และปัจจัยการผลิตอื่นๆ โดยเฉพาะปุ๋ยและยากำจัดศัตรูพืช โดยการจ่ายคืนเป็นข้าว ผนวกกับปัญหาที่ชาวนาไทยต้องเผชิญอยู่แล้วคือ ต้นทุนการผลิตข้าวมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นจากราคาปัจจัยการผลิตเพิ่มขึ้น ทำให้ชาวนาไทยไม่ได้รับอานิสงส์จากราคาข้าวที่สูงขึ้นมากนัก
ส่วนผู้ที่อยู่ในวงการค้าข้าวและเจ้าของธุรกิจโรงสีเกิดความกังวลว่าปริมาณข้าวในประเทศจะไม่เพียงพอกับความต้องการทั้งเพื่อบริโภคในประเทศและการส่งออก ทำให้ผู้ประกอบการบางส่วนเข้าไปรับซื้อจากชาวนาก่อนที่ชาวนาจะลงมือปลูกข้าวนาปรังและสนับสนุนให้ชาวนาปลูกข้าวนาปรังรอบสอง ผู้บริโภคในประเทศต้องเผชิญกับราคาข้าวที่มีแนวโน้มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง และเมื่อเกิดกระแสความวิตกว่าข้าวจะขาดแคลน ทำให้เกิดการกักตุนข้าวในระดับครัวเรือน ส่วนผู้ส่งออกข้าวต้องเผชิญกับความเสี่ยงที่จะต้องขาดทุนในการรับคำสั่งซื้อล่วงหน้าเป็นระยะเวลานาน เนื่องจากราคาข้าวมีการปรับขึ้นอย่างรวดเร็ว และในกรณีที่มีการรับคำสั่งซื้อก็คงต้องมีข้าวอยู่ในมือประมาณร้อยละ 70 ของปริมาณข้าวที่จะรับคำสั่งซื้อ ทั้งนี้เพื่อลดความเสี่ยงในการที่จะไม่สามารถหาข้าวส่งออกได้ทันตามกำหนด รวมทั้งอาจจะต้องมีการเพิ่มเงื่อนไขในการทำสัญญาซื้อขายข้าวว่าจะต้องมีการปรับราคาข้าวตามสภาพตลาดด้วย รัฐบาลและภาคเอกชนที่เกี่ยวข้องต้องร่วมมือกันในการแก้ไขปัญหาไม่ให้เกิดวิกฤตการขาดแคลนข้าวและราคาข้าวพุ่งสูงขึ้นอันเป็นผลมาจากการเก็งกำไรหรือกักตุนข้าว ซึ่งจะเป็นการฉวยโอกาสค้ากำไรโดยไม่คำนึงถึงความเดือดร้อนของผู้อื่น โดยแนวนโยบายของกระทรวงพาณิชย์คือจะนำข้าวในสต็อกของรัฐบาลบางส่วนมาบรรจุถุงจำหน่ายให้กับผู้บริโภค ทั้งนี้เพื่อบรรเทาความเดือดร้อนของผู้บริโภคในประเทศในช่วงที่ราคาข้าวมีแนวโน้มปรับตัวสูงขึ้น
วงการค้าข้าวคาดการณ์ว่าราคาข้าวจะทรงตัวอยู่ในระดับสูงไปอีกไม่ต่ำกว่า 2-3 ปี แม้ว่าการที่ราคาข้าวสูงจะจูงใจให้มีการเพิ่มปริมาณการผลิตข้าว แต่จากสถานการณ์แย่งพื้นที่ปลูกระหว่างพืชพลังงานและพืชอาหาร รวมทั้งการแย่งพื้นที่ปลูกข้าวกับพืชเศรษฐกิจชนิดอื่นๆที่มีราคาอยู่ในเกณฑ์สูงเช่นกัน ทำให้การเพิ่มปริมาณการผลิตข้าวนั้นอยู่ที่การเพิ่มผลผลิตเฉลี่ยต่อไร่ ซึ่งต้องอาศัยเทคโนโลยีที่ทันสมัยทั้งทางด้านการพัฒนาพันธุ์ ตลอดจนการใส่ปุ๋ยและยากำจัดศัตรูพืช ฯลฯ รวมทั้งปัจจัยเสี่ยงของการผลิตข้าว คือ ภาวะโลกร้อนที่ส่งผลกระทบต่อความแปรปรวนของสภาพอากาศและเพิ่มโอกาสในการแพร่ระบาดของโรคและแมลงศัตรู นอกจากนี้ผู้ที่เกี่ยวข้องในวงการค้าข้าวคงต้องเตรียมรับมือกับการแข่งขันการค้าข้าวในตลาดโลกที่จะกลับมารุนแรงอีกครั้ง เมื่อทั้งเวียดนามและอินเดียกลับเข้าตลาดอีกครั้ง ซึ่งทำให้เห็นได้ว่าการวางนโยบายระยะยาวที่มีความยืดหยุ่นและสามารถเปลี่ยนแปลงได้ทันกับสถานการณ์ทางการตลาดที่เปลี่ยนไปทั้งในช่วงเวลาที่ราคามีแนวโน้มสูงขึ้นและราคาตกต่ำเป็นสิ่งสำคัญ เนื่องจากวงการค้าข้าวมีผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสียหลายฝ่าย โดยการเกลี่ยผลประโยชน์ที่ทุกฝ่ายยอมรับได้จึงเป็นบทบาทสำคัญอย่างยิ่งของรัฐบาล รวมทั้งการวางแผนการปรับโครงสร้างการผลิตและการตลาดข้าวเพื่อเตรียมรับมือกับความผันผวนของราคาข้าวที่อาจจะเกิดขึ้นได้อีกในอนาคต
หมายเหตุ
รายงานวิจัยฉบับนี้จัดทำเพื่อเผยแพร่ทั่วไป โดยจัดทำขึ้นจากแหล่งข้อมูลต่างๆ ที่น่าเชื่อถือ แต่บริษัทฯ มิอาจรับรองความถูกต้อง ความน่าเชื่อถือ หรือความสมบูรณ์เพื่อใช้ในทางการค้าหรือประโยชน์อื่นใด บริษัทฯ อาจมีการเปลี่ยนแปลงข้อมูลได้ตลอดโดยไม่ต้องแจ้งให้ทราบล่วงหน้า ทั้งนี้ผู้ใช้ข้อมูลต้องใช้ความระมัดระวังในการใช้ข้อมูลต่างๆ ด้วยวิจารณญาณตนเองและรับผิดชอบในความเสี่ยงเองทั้งสิ้น บริษัทฯ จะไม่รับผิดต่อผู้ใช้หรือบุคคลใดในความเสียหายใดจากการใช้ข้อมูลดังกล่าว ข้อมูลในรายงานฉบับนี้จึงไม่ถือว่าเป็นการให้ความเห็น หรือคำแนะนำในการตัดสินใจทางธุรกิจ แต่อย่างใดทั้งสิ้น